کشور عراق پنجمین کشور دارای ذخایرنفتی بوده و اقتصاد آن عمدتا دولتی و وابسته به صادرات نفت خام است ؛ با اینحال برای نیروگاه های خود سوخت را از خارج وارد میکند. بنابراین نیازمند فعال سازی پالایشگاه هستند چراکه در حال حاضر تنها سه پالایشگاه عمده ی بیجی در استان صلاح الدین ، پالایشگاه بغداد و پالایشگاه بصره فعالیت دارند. با این تفاسیر توسعه پالایشگاه ها ، افزایش ظرفیت و مدرنیزاسیون کردن آنها برای کشور عراق از اهمیت ویژه ای برخوردار است. قانون سرمایه گذاری اقلیم کردستان عراق ، قانون پیشرفته ای است که برای سرمایه گذار خارجی امتیازات و مشوق های زیادی در نظر گرفته است تا آنها بتوانند در اقلیم کردستان و بطور کلی عراق فعایت کنند ؛ از جمله :
– معافیت های مالیاتی ( پروژه های مذکور به مدت 10 سال از تاریخ آغاز فعالیت از مالیات معاف خواهند بود)
– معافیت های گمرکی (کلیه ی ابزار آلات مربوط به پروژه بدون گمرک وارد عراق میشوند)
– واگذاری زمین با حق مالکیت آن
– اجازه ی خروج سرمایه و سود حاصل از آن
– اجازه خرید واحد مسکونی و وسایل غیرتولیدی
لازم به ذکر است ایران بیشترین مرز مشترک را با اقلیم کردستان دارد ازجمله : مرزهای مریوان ، باشماق و سلیمانیه از سنندج؛ مرز های پیرانشهر، حاج عمران از مهاباد ؛ مرزهای خسروی ، خائقین وپرویزخان از قصرشیرین و… با این وجود ترکیه توانست با برنامه ریزی صحیح بازار این منطقه را در دست گرفته و بیشترین صادرات را داشته باشد و کالاهای ترک به وفور در بازار آن به چشم میخورد ، چرا که اقتصاد ترکیه عمدتا متکی به بخش خصوصی است و ازجانب دولت مورد حمایت هستند در حالی که متاسفانه در کشور ما فعالین اقتصادی مورد حمایت کشور خود واقع نمیشوند. یکی دیگر از علل موفقیت ترکیه در این زمینه آن است که شرکت های ترک عموما بصورت نسیه فعالیت میکنند در حالی که فعالیت شرکت های ایرانی عمدتا بصورت نقدی میباشد. در خصوص توزیع کالا باید گفت هنوز در کشور عراق سیستم یک پارچه توزیع شکل نگرفته است ، که خود یک فرصت مافیایی اقتصادی می باشد. درحال حاضر توزیع از مراکز عمده فروشی بغداد و اربیل همچنان به صورت سنتی به استان های سراسر کشور عراق صورت می گیرد. کانال های ورودی کالا در عراق، اول در اقلیم کردستان شامل سه شهر به ترتیب دهوک ، سلیمانیه و اربیل می باشد. دومین کانال ورودی کالا به عراق از شهر بصره و بندر ام القصر است به دلیل همجواری با دو کشور ایران و کویت و نیز دسترسی به آب های آزاد. سومین کانال ورودی از استان النبار در غرب به دلیل همجواری با دو کشور سوریه و اردن بویژه بندر عقبه اردن به لحاظ آبراه بین المللی مورد استفاده اهل تسنن عراق می باشد.بخش کوچکی از کالاهای عراق نیز از مرز زمینی زرباطیه در استان واسط که همجوار با استان ایلام و مرز مهران ما می باشد، وارد می گردد.درخصوص فعالیت های بانکی در این منطقه باید گفت در اقلیم کردستان بانک های خصوصی و دولتی وجود دارند اما به لحاظ ارائه خدمات نسبت به بانک های ایران عقب مانده هستند. در واقع بانک های عراق و بویژه اقلیم کردستان فقط نقش صندوق های پرداختی دارند و عملیاتی نظیر وام و… انجام نمیدهند که البته اعتقادات مذهبی حاکم بر مردم آن منطقه مبنی بر روا ندانستن معامله با بانک از عوامل تاثیر گذار در این زمینه میباشد و مردم را به سمت نگهداری وجوه نقد به روش سنتی سوق داده است.بنابراین این امر خود فرصتی برای فعالین حوزه بانکی ماست تا بتوانند با رعایت قوانین بانکداری اسلامی ، به این عرصه ورود کرده و از طریق ایجاد شعب بانک و … به نظام پولی و بانکی این منطقه رونق بخشند.
خلا دیگری که به چشم میخورد نبود نهاد بیمه است.این نقیصه ای بزرگ و همچنین فرصتی است که بتوان در آن منطقه فعالیت بیمه ای راه اندازی کرد. مهمترین پتانسیل سرمایه گذاری اقلیم کردستان مربوط به بخش عمران است ، چه از طریق ساخت مسکن و ساختمان و چه از طریق احداث راه های مراسلاتی و ساخت شهرک در عراق فعالیت های شهرک سازی با سرعت بالایی انجام میشود اما نقش ایران بسیار کمرنگ است و دلیل آن موانعی است که دولت و حتی فعالین اقتصادی ایجاد کرده اند. علاوه براین بسیاری از نیروگاه ها به علت نداشتن سوخت ، انرژی ، مواداولیه و … قادر به ادامه ی فعالیت نیستند ؛ ایران میتواند با تامین این منابع فعالیت گسترده ای نموده و منافع زیادی کسب کند.همچنین در بخش صنعت کشورعراق متقاضی احداث کارخانجات توسط ایران است تا آنها بتوانند کمتر متکی به درآمدهای نفتی باشند. این امر برای ایرانیان هم سودآور است چراکه وقتی ما بتوانیم در ایجاد کارخانجات صنعتی اقدامی بکنیم قطعا نیروهای فنی و مهندسی ما نیز بازار کاری در آنجا خواهند یافت و قادر خواهیم بود بسیاری از مواد اولیه صنایع را از داخل ایران تامین کنیم.برای مثال اگر در مناطق مرزی شهرک های صنعتی مشترک ساخته شود ایران قادر خواهد بود از طریق تامین انرژی ، مواد اولیه ، اعزام نیرو متخصص ، ارائه خدمات بانکی و بیمه ای و… نقش بسزایی در این منطقه ایفا کند. چراکه کالایی که در کشور عراق یا هر کشورعربی دیگری تولید شود صادرات آن به تمام کشورهای عربی از معافیت های گمرکی برخوردار است و این موقعیت بسیار مناسبی است که ایرانیان با احداث شهرکی در نقطه صفر مرزی و ایجاد کارخانه در آن، به راحتی مواد اولیه موردنیاز آن را تامین و محصولات را بدون تحریم و معاف از هزینه های گمرکی به به سایر کشور ها صادرکنند. در بخش کشاورزی نیز احداث مجتمع های کشت و صنعت که بتواند زنجیره ی کاملی را تولید کند حائز اهمیت خواهدبود. فی المثل صنعت مرغداری از ابتدا نیاز به زیرساخت هایی دارد که لازم است همگی باهم و در کنار هم بصورت مجتمعی واحد احداث شود از جمله واحدهای تولید خوراک دام و طیور ، مرغداری ، واکسیناسیون ، بسته بندی و … همگی در یک مجتمع. همچنین احداث واحدهای کشت گلخانه ای و کشت فراسرزمینی نیز در عراق حائز اهمیت است اما با مشکل کمبود و چه بسا نبود گاز مواجه است ؛ بدین شرح که کشور عراق علیرغم دارا بودن منابع گازی متعدد قابلیت و توانایی بهره برداری نداشته و گاز مایع موردنیاز شهروندان خود را از ایران وارد میکند.کشت فرازمینی نیز بدان معناست که از آنجا که عراق به منابع آبی عظیم دسترسی دارد ، کشاورزان ایرانی میتوانند با اجاره ی زمین در عراق و بهره مندی از منابع آبی ، به کشاورزی در آنجا بپردازند. عراق اولین شریک صادراتی ایران و بزرگترین واردکننده و خریدار کالاهای ایرانی در جهان است.در سال 1400 صادرات ایران به عراق 53 میلیارد دلار بوده که سهم صادرات به عراق حدود 10میلیارد دلار است ؛ بنابراین یک چهارم صادرات ما به عراق بوده این آمار مثبت نقش اساسی عراق در تجارت ماست.
بهترین مناطق برای تجارت در عراق استان های جنوبی این کشور نظیر بغداد ، قادسیه ، نجف ، بابل و… هستند چراکه بهترین بازار را داشته و به لحاظ مسافت به ایران نزدیکند، از بین اینها بهترین استان ، استان بغداد بعنوان پرجمعیت ترین و پس از آن اربیل بعنوان پایتخت اقتصادی این کشورهستند و احتمال پیدا کردن مشتری در این استان ها 90% بیشتر از سایر مناطق میباشد همچنین پارلمان عراق ، نمایندگان ، بازارهای عمده ، مراکز اتحادیه ها و تشکل ها همگی در بغداد هستند و مجموع اینها نقطه ای داغ برای تجارت از بغداد ساخته است .
با توجه به جدول شاخص های کلان اقتصادی در عراق نرخ تورم در این کشور طی 10سال حدود 2% بوده و این یعنی ثبات اقتصادی و به همین دلیل تناسب نرخ دلار و دینار نیز تقریبا ثابت بوده { هر یک دلار معادل 1500 دینار }
تولیدات مهم در بخش کشاورزی عبارتند از: گندم، جو، برنج، سبزیجات، پنبه، احشام، ماکیان و بالاخص خرما.عراق همیشه بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده ی خرما بوده اما اکنون بدلیل جنگ های داخلی و خارجی15 میلیون نخل از بین رفته و خود تبدیل به واردکننده ی خرما شدند. همچنین در بخش صنعت و معدن نیز مهمترین فرآورده ی آنها نفت خام است و چنان که پیشتر گفته شد اقتصاد این کشور وابسته به تولید و صادرات نفت خام است ؛ البته بصورت جزئی مواد شیمیایی، فرآورده های صنایع غذایی، گوگرد، موادمعدنی خام، نساجی، چرم، مصالح ساختمانی، کود، فلزات نیز تولید میکنند.
عمدهترین اقلام وارداتيعراق ازجهان برطبق آمار تجارت جهانی عبارتند از: سوخت ، ماشین آلات صنعتی، تجهیزات الکتریکی ، محصولات پلاستیکی ، وسایل نقلیه و لوازم یدکی خودرو ، آهن و فولاد ، مبلمان و دیگر لوازم منزل ، سنگهای قیمتی و فلزات گرانبها ، انواع دارو ، غلات ، میوه و خشکبار ، دبنه و روغن های گیاهی و حیوانی ، انواع پوشاک ، تولیدات سرامیکی ، انواع گوشت ، تجهیزات پزشکی ، انواع سبزیجات ، غذای دام ، محصوالت آلومینیوم ، لبنیات و … و در مقابل اقلامی نظیر نفت خام و فرآروده های نفتی، موادمعدنی خام، حیوانات زنده، میوه، خرما و فرآورده های شیمیایی آلی را به دیگر کشورها صادر میکند. بنابراین با توجه به بررسی های به عمل آمده میتوان نتیجه گرفت عراقی ها 95% مایحتاج خود را وارد میکنند و قادر به تولید تنها 5% مایحتاج خود هستند.
سهم صادرات هرکشور به عراق به قرار ذیل است:
امارات متحده عربی: %25
چین : %21
ترکیه : %18
ایران : %10
هند : %3
آلمان:% 2
سهم واردات هرکشور به عراق به قرار ذیل است:
چین: 30%
هند: %25
ترکیه:13%
کره جنوبی: %7
آمریکا: %5
ایتالیا: 4%
اقلام صادراتی ایران به عراق در سال گذشته:
لازم به زکر است که بیشترین صادرات ایران به عراق در سال گذشته سیمان سفید به ارزش 386 میلیون دلار و بعد از آن گوجه فرنگی به ارزش 143 میلیون دلار بوده است
نکته قابل توجه این است که صادرات خشکبار به این کشور بسیار ناچیز بوده و تنها 33 میلیون دلار پسته به عراق صادر کردیم که علت این است که خشکبار مورد استفاده ی مردمان عراق ، از نوع خشکبار درجه 5 و 6 است.در مقابل ماهی ، غذاهای منجمد و نیمه آماده و لبنیات ایران از بازار خوبی در آن منطقه برخوردار است و گروه زیادی از مردم متقاضی این قبیل اقلام هستند.
منابع درآمدی عراق:
55% درآمد عراق از خدمات ، 40% از صنعت و 5% از کشاورزی است. علت ناچیز بودن درآمد ناشی از کشاورزی کمبود آب و زمین حاصلخیز و بالاخص کمبود نیروی کار است.بنابراین کسانی که قصد برنامه ریزی بلند مدت دارند باید در نظر داشته باشند که کشاورزی ، نقطه ضعف این منطقه است و با سرمایه گذاری در این حوزه پیشرفت و سود قابل توجهی خواهند داشت.
همچنین داشتن کارت بازرگانی برای واردکننده ی عراقی الزامی نیست و هرکس به راحتی میتواند مبادرت به واردات کالا نماید ؛ اما برای واردکردن کالاهای کشاورزی نظیر کود حتما بایستی از وزارت زراعه عراق مجوز اخذ کنند. در مقابل برای صادر کردن هرگونه کالایی اخذ مجوز از وزارت مربوطه الزامی است. هر کشوری که بخواهد کالایی را به عراق بفروشد باید گواهی بازرسی کالا از شرکت اس جی اس ویا بی وی اخذ کند اما از آنجا که در کشور ایران وجود تحریم های بین المللی مانع از حضور این شرکت ها شده ، تجار ایرانی از اخذ چنین مجوزی معاف هستند.
عراق14 گمرک رسمی و فعال با ایران دارد این در حالی است که با سایر کشورهای همسایه از جمله کویت ، اردن و ترکیه تنها 1 گمرک و با سوریه 2 گمرک نیمه فعال داشته و با عربستان هیچ گمرکی ندارد. در بحث استاندارد ، عراق استانداردهایی دارد که دقیقا مشابه هیچ جایی نیست بلکه مطابق جغرافیا و فرهنگ همان منطقه هستند که البته سختگیرانه نیست و در مقایسه با ایران در سطحی بسیار پایین قرار دارد. fهترین شیوه برای آنکه ببینید آیا کالای شما از استانداردهای مورد نظر عراق برخوردار است یا خیر این است که حضورا به اداره ی سیطره نوعیه واقع در منطقه جادریه ی بغداد مراجعه کرده و کالای خود را ارائه دهید در آنجا کالای شما را مورد بررسی قرار داده و در صورت تایید گواهی مبنی بر برخورداری کالا شما از استانداردهای مورد نظرعراق صادر خواهند کرد ؛ این گواهی 10 سال اعتبار دارد. و اما در صورتی که قادر به مراجعه حضوری نیستید میتوانید به سایت ذیل مراجعه کنید: www.cosqc.gov.iq
در سایت مذکور استاندارهای موردنظر درج شده است ؛ پس از بررسی و استعلام ، شمارا به شرکت های اس جی اس و بی وی ارجاع میدهند.اینها نمایندگان شرکت های بازرسی بین المللی صادرکننده گواهی انطباق کالا با استانداردها در ایران هستند که به نیابت از شرکت اصلی { که بدلیل تحریم ها اجازه ی فعالیت در ایران را ندارند} حضور پیداکرده اند و پس از بررسی و تایید گواهی مذبور را صادر خواهندکرد.
نظام بانکی عراق بسیار ضعیف بوده و سطح بانک هایشان بسیار پایین است وعراقی ها تمایلی به استفاده از اعتبارات اسنادی و ال سی و هرگونه تبادل بانکی ندارند و پرداخت ها عموما بصورت نقد یا اعتباری بین تجار ودر ارقام بالا از طریق صرافی ها انجام میگیرد ؛ منشا این بی اعتمادی در وهله ی اول ریشه در اعتقادات مذهبی حاکم بر جامعه عراق دارد بدین شرح که مردم آن منطقه معتقدند سیستم بانکی آمیخته با ربا بوده و حرام است مضافا اینکه به دولت بی اعتماد اند و ازاین حیث احساس ناامنی میکنند و تمایلی به سرمایه گذاری و تعامل با سیستم پولی و بانکی ندارند. در حال حاضر با عنایت به تحریم های بین المللی روابط بانکی ایران و عراق در پایین ترین سطح مناسبات بوده و رسماً خدمات به شرکت ها و اتباع ایرانی توسط بانک های دولتی عراق ممنوع می باشد ؛ از جمله بانک های ایرانی که در عراق شعبه دارند بانک های ملی و پارسیان هستند اما اکنون فعالیتی ندارند و قادر به ارائه ی هیچ خدماتی نیستند بنابراین در صورتی که در ازای فروش محصول چکی دریافت کردید بهتر است از بانک های الرافدین ، الرشید و العراقی التجاره تی بی آی باشد ، اینها بسیار معتبرند و با احتمال 95% چک شما نقد خواهدشد ، البته با توجه به موارد فوق الذکر میتوان مدعی شد چک برگشتی در عراق بی معناست.
سالانه حدود 50 -60 نمایشگاه در عراق برگزار میشود که اسامی و تاریخ آنها در سایت رسمی نمایشگاه های عراق قابل رویت اند. چنانچه قصد شرکت در نمایشگاه را دارید ، توجه داشته باشید که بهترین و پربازده ترین نمایشگاه های عراق به ترتیب نمایشگاه بغداد ، اربیل و بصره هستند؛ با شرکت در این نمایشگاه ها قطع به یقین تمام عراقی ها شما را خواهند شناخت و اگر قصد تعامل و همکاری با شما را داشته باشند ، از این طرق میسر خواهد شد در غیر این صورت بایستی به سراغ سایر شیوه های بازاریابی و یا حتی سایر مناطق و بازارها { غیر از عراق} برای ارائه ی محصول یا معرفی خدمات خود بگردید. از میان تمام نمایشگاه های بغداد ، نمایشگاه بین المللی که یکم تا دهم نوامبر هرسال برگزار میشود از اهمیت ویژه ای برخوردار است ؛ در این نمایشگاه از طرف ایران هم مجری و برگزارکننده انتخاب میشود که اسامی آنها در سایت سازمان توسعه و تجارت قابل رویت است همچنین از همین طریق نیز میتوانید برای شرکت در نمایشگاه اقدام نمایید.
برای جلب توجه عراقی ها بایستی از رنگ های تند استفاده کنید رنگ مورد علاقه ی آنها سبزمغزپسته ای و طلایی است. بهتر است دیزاین غرفه به سبک عربی و پرزرق و برق باشد و موزیک باب سلیقه ی اعراب پخش شود.همچنین از آنجا که بازدید کنندگان غالبا مسئولین به همراه خدم و حشم و خانوار های پرجمعیت هستند ، بهتر آن است که فضای غرفه وسیع بوده و میز و صندلی و …تعبیه شود .مضافا اینکه پذیرایی با سوهان و گز بسیار جذاب واقع خواهد شد. مورد تاثیرگذار دیگر اشانتیون است ، اشانتیون خوش قیمت و مناسب با نام برند و آدرس ایمیل خود ، به تمام بازدیدکنندگان بدهید. چرا که دادن اشانتیون بازدیدکنندگان را به سمت غرفه جذب میکند و شلوغی غرفه در ذهن تجارتداعی کننده ی اعتبار و کیفیت بالای محصولات آم غرفه است. پیشنهاد میشود اشانتیون ها طبقه بندی شده باشد، مثلا اشانتیون به ارزش 100 تومان برای تجاری ک انعقاد قراردادشان محتمل است ، 300 تومانی برای روسای اتاق های بازرگانی و 500 تومانی برای وزرا ، سفرا و مسئولین ارشد. بهتر است این هدایا صنایع دستی مذهبی عام با کاربری در دفاترکار { نه دیزاین منزل} باشد زیرا در بین بازدیدکنندگان هم شیعه حضور دارد و هم سنی. بعلاوه چاپ و ارائه ی کارت ویزیت ضروری است , کارت ویزیت باید به گونه ای طراحی شود که محصول یا حوزه فعالیت شما با فونت درشت و به زبان عربی کاملا واضح باشد همچنین آدرس ایمیل و محل شرکت یا کارخانه یا … بصورت دقیق ذکر شود. بهتر است قراردادهای فروش را بصورت پیشنویس و به دو زبان عربی و فارسی و قراردادهای اعطای نمایندگی به زبان عربی تنظیم کرده و در دسترس قرار دهید.
مورد اساسی دیگر تهیه ی کاتالوک های جذاب با رنگ های تند و به زبان عربی است که بایستی در آنها محصول ویا خدمات خود را مختصرا شرح داده و قید کنید تولیدکننده هستید مضافا لازم است عکس محصول ، عکس از پروسه ی تولید و حمل محصول { بهتراست خودتان هم در عکس حضور داشته باشید } ، آدرس محل ، راه های ارتباطی بویژه شماره واتساپ و ایمیل روی کاتالوک ها قید شود. موضوع دیگری که قابل بررسی است و البته از اهمیت بالایی برخوردار است ، این است که چگونه و بر چه اساسی به مشتری قیمت بدهید .
برای قیمت دادن به مشتری شما باید میزان کالا ، محل و زمان تحویل کالا زا مدنظر قرار دهید ؛ یعنی بسته به اینکه میزان کالا یک واحد یا یک بسته یا یک تریلی باشد قیمت ها متفاوت خواهد بود و همچنین قیمت کالا درب کارخانه با قیمت کالا بعد از گمرک ایرانی و قبل از گمرک عراقی وبا قیمت کالا در محل تحویل به خریدار متفاوت است.
نکته ی اساسی که بایستی در این خصوص مدنظر داشته باشید این است که با توجه به نوسانات بازار ضروریست که برای قیمت ها تاریخ انقضا تعیین کنید بدین معنا که قید کنید قیمت های اعلامی تا تاریخ معینی اعتبار دارند و چنانچه مشتری بعد از تاریخ مقرر قصدخرید داشته باشد لازم است مجددا استعلام قیمت بگیرد.
فرصت دیگری که در عراق مهیاست ، فرصت برگزاری نمایشگاه بین المللی در این منطقه است ؛ این در حالی است که اغلب کشورها چنین اجازه ای را به غیر از اتباع خود نمیدهند. شما میتوانید با انجام اقدامات لازم برای سالیان متعدد مجری و برگزارکننده ی نمایشگاه بین المللی در عراق باشید و مدتها به نیابت از عراق به فعالیت بپردازید. بدین صورت که شما میتوانید با شرکت نمایشگاه های بین المللی عراق که در وزارت تجارت عراق واقع است قراردادی منعقد کرده و بموجب آن عنوان و تاریخی را انتخاب نمایید که مغایر با عنوان و تاریخ سایر نمایشگاه ها نباشد ؛ سپس مبلغ 20000دلار را امانت بگذارید ، مکانی را به بهای متری 150دلار در اختیارتان قرارمیدهند و شما میتوانید غرفه ها را با مبلغ دلخواه خود در اختیار شرکت کنندگان از سراسرکشورها قراردهید. النهایه به اندازه ی 13% غرفه هایی که واگذار کردید از مبلغ ودیعه ی پرداختی بعلاوه ی 5% مالیات کسر میکنند و مابقی را به شما مسترد میکنند. نوع دیگری از نمایشگاه ها ، نمایشگاه فروش است ، شما میتوانید با برپایی نمایشگاه های فروش در عراق انواع کالاهای مصرفی خود را ارائه کنید. جهت برپایی این قبیل نمایشگاه ها باید مواردی را مدنظر قرار داد از جمله محل برگزاری که مناسب ترین شهرها برای برگزاری چنین نمایشگاه هایی با توجه به تراکم جمعیت و قدرت خرید مردم عبارتند از: بغداد ، اربیل ، کربلا ، سلیمانیه ، بصره ، نجف ، کرکوک ، العمار ؛ مورد دیگر توجه به تاریخ برگزاری است ، فصل های خرید عراقی ها را در تعیین تاریخ برگزاری باید مدنظر قرار داد .عراقی ها عموما در هفته ی آخر ماه رمضان ، 10 روز منتهی به سال نو میلادی ، قبل ازماه های محرم و صفر و قبل از شروع سال تحصیلی جدید خرید میکنند بنابراین بهتر است نمایشگاه های فروش با توجه به نوع محصولات درتاریخ متناسب با آنها برگزار شوند.