در این مقاله تحت عنوان “پرداخت‌های بین‌المللی” به بررسی شیوه‌های مختلف پرداخت در تجارت بین‌المللی ، با هدف آشنایی با اصول و مقررات مرتبط میپردازیم. چراکه شناخت روش‌های پرداخت بین‌المللی برای داشتن حضوری موفق در عرصه تجارت جهانی ضروری است.

روش‌های پرداخت در تجارت بین‌الملل

از دیر باز روشهای متعددی برای پرداخت در معاملات وجود داشته و در حال حاضر نیز این روشها با پشت سر نهادن مراحل تکامل مورد استفاده قرار می گیرند. همچنین به نظر میرسد با وقوع تغییراتی در زمینه تجارت بین الملل این روشها با سرعت بیشتری رشد نموده و به تسهیل جریان تجارت کمک نمایند. در متون بازرگانی بین الملل روشهای پرداخت متعددی ذکر شده که انتخاب یک روش برای پرداخت عموما توسط طرفین و به صورت توافقی انجام می شود و به عوامل متعددی از جمله: مدت زمان همکاری بین طرفین معامله و میزان اعتماد بین آنها ، موقعیت سیاسی، اقتصادی و قانونی در کشورهای خریدار و فروشنده(میزان ریسک کشورها) ، موقعیت مالی طرفین و بویژه خریدار ،فاصله جغرافیایی بین خریدار و فروشنده ، تعداد دفعات معامله و مهلت پرداخت و مبلغ معامله و … بستگی دارد. در اینجا به بیان مختصر هر یک از روش ها میپردازیم:

تجارت حساب باز (Open Account Trade)

در این روش پرداخت خریدار یا وارد کننده میتواند بعد از رسیدن کالا به مقصد و حتی ترخیص کالا از گمرک مقصد مبلغ معامله را پرداخت نماید. در واقع خریدار در این روش بصورت نسیه بهاء کالای خریداری شده را پرداخت نموده و از مزایای آن بهره مند می شود.به بیانی دیگر هیچ تراکنش مالی در این روش وجود ندارد و فروشنده بستانکار و خریدار بدهکار می‌شود ؛ بنابراین بدیهی است خریدار متعهد می گردد مبلغ معامله را در سر رسید معین و طى مهلت مشخص پرداخت نماید. فروشنده نیز در این روش سند مالی قابل معامله ای از خریدار دریافت نمی نماید لذا صرفا در صورتی مورد استفاده قرار می گیرد که خریدار اعتبار بسیار قوی نزد فروشنده داشته باشد و یا برای وی کاملا شناخته شده باشد.

هر چند این روش از ریسک بالایی برای فروشنده برخوردار می باشد اما همچنان مورد استفاده قرار می گیرد و بعضی شرکتهای بیمه ای و ارگان های دولتی نیز این ریسک را مورد پوشش بیمه ای قرار می دهند. در کشور ما نیز صندوق ضمانت صادرات به نوعی این ریسک را پوشش می دهد. وجه تسمیه نام این روش آن است که فروشنده در سیستم حسابداری خود برای خریدار یک حساب باز نموده و آن حساب را به میزان مبلغ معامله یا تعهدات خریدار بدهکار می نماید تا در روز پرداخت که این حساب بستانکار و تسویه شود. در این روش ریسک خریدار در حداقل ممکن و ریسک فروشنده حد اکثر می باشد.

پرداخت بر اساس پیش پرداخت (Advance Payment)

بر خلاف پرداخت به شیوه ی حساب باز ، در روش پیش پرداخت خریدار بیشترین و در واقع کل ریسک را می پذیرد. بنابراین در این روش خریدار قبل از حمل کالا توسط فروشنده مبلغ معامله را پرداخت می نماید و منتظر می ماند تا فروشنده در زمان مقرر کالای مورد قرارداد را برای وی ارسال نماید.

روش پیش پرداخت معمولا در موارد زیر مورد استفاده قرار می گیرد:

-وارد کننده یا خریدار از سابقه فعالیت بازرگانی کافی برخوردار نمی باشد.

-در صورتی که وضعیت اعتباری خریدار مورد تردید باشد و یا رضایت فروشنده را حاصل ننماید.

-در صورتی که ریسک سیاسی و اقتصادی کشور خریدار بالا باشد.

-در صورتی که تقاضا برای کالا خیلی زیاد باشد و فروشنده بخواهد کاملا از دریافت بهاء کالا مطمئن باشد.

در این روش پرداخت بانکها درگیر نمی شوند و حتی در صورت درگیری بانکها، نقش آنها به انتقال وجه خلاصه شده و دخالتی در انتقال، کنترل و معامله اسناد ندارند. بنابراین هزینه های بانکی در این روش کاهش یافته و روشی تقریبا ارزان می باشد. در این روش خریدار ضمانت کافی برای پیگیری تعهدات فروشنده در اختیار ندارد و در صورتی که فروشنده کالا یا اسناد ناقص و ناکافی برای وی ارسال کند، عملا کاری از دست خریدار بر نمی آید.

پرداخت برواتی (Clean Drafts):

برات  سندی است که به موجب آن شخص حقیقی یا حقوقی) به دیگری دستور می دهد که مبلغ معینی را عند المطالبه  (به رویت) یا در سر رسید معین در وجه حامل یا به حواله کرد او به شخص ثالث بپردازد. برات ارزی در واقع نوعی برات می باشد که فروشنده یا ذینفع آنرا می نویسد، بانک ابلاغ کننده یا بانک ذینفع آن را ارسال و خریدار آنرا قبولی نویسی می کند. فروشنده میتواند با ارایه این سند به بانک خود بلافاصله یا بعد از تاریخ تعیین شده مبلغ مندرج در آن را دریافت کند. در برات ارزی از مشخصات کالای مورد معامله نام برده نمی شود. برات قابل معامله و نقل و انتقال  می باشد . از سوی دیگر برات سندی است که قابل تنزیل بوده و در صورت مدت دار بودن، ذینفع آن می تواند قبل از سر رسید با کسر بهره منطقی، آن را در بانک یا موسسات مالی تنزیل نماید.

در صورتی که طرفین معامله بخواهند ریسک را بصورت مناسب و متعادل بین یکدیگر تقسیم نمایند از شیوه ی پرداخت برواتی یا وصولی ها استفاه میکنند. وصولی ها یکی از روشهای مدرن در معالات بازرگانی بین المللی می باشند که در عرف بانکی بازرگانی کشورمان تحت عنوان براتی یا واردات با روش “ثبت سفارش براتی در بانک” شناخته می شود. در این روش بانکها علاوه بر انتقال وجه اسناد را نیز مورد بررسی قرار می دهند. آنچه در این روش اتفاق میافتد این است که فروشنده کالا را به کشور خریدار ارسال نموده، اما اسناد را مستقیم برای وی نمی فرستد، بلکه اسناد بازرگانی از جمله فاکتور، بارنامه، لیست عدل بندی، گواهی مبداء و دیگر اسناد را به همراه یک دستورالعمل برای بانک مشخص شده می فرستد و در دستورالعمل ارسالی از بانک مشخص شده می خواهد در صورتی که خریدار تعهدات خود را در پرداخت، قبول برات و با غیره به انجام رساند، اسناد را به وی تحویل دهد.

در فرایند اجرای این روش فروشنده کالا را به کشور مقصد ارسال می نماید. در گام بعد اسناد را (اسناد بازرگانی کالا) به همراه برات و دستورالعمل به بانک ارسال کننده اسناد تحویل می دهد و آن بانک اسناد را به همراه دستورالعمل و برات به بانک وصول کننده ارسال می نماید. این بانک در گام بعد اعلامیه وصول اسناد را به همراه برات برای خریدار می فرستد. خریدار به بانک مراجعه نموده و برات را قبول کرده و اسناد کالا را تحویل می گیرد تا بتواند به گمرک مراجعه و کالای خود را ترخیص نماید. همچنانکه که مطرح گردید در این روش فروشنده قبل از اطمینان از انجام پرداخت کالا را به کشور خریدار ارسال می نماید و ممکن است خریدار شرایط فروشنده را نپذیرد و معامله را یکطرفه فسخ نماید. در این حالت فروشنده فقط میتواند کالای خود را به کشورش مرجوع نموده یا به مشتری دیگری بفروشد که به احتمال بالا توام با زیان خواهد بود. بنابراین فروشنده در صورتی این روش پرداخت را می پذیرد که به خریدار، نیاز وی به کالا و انجام شدن معامله اطمینان کامل داشته باشد.

اعتبار اسنادی (Documentary Credit)

این روش شامل استفاده از اسناد تجاری است که در آن بانک‌ها نقش واسطه را ایفا می‌کنند و پرداخت‌ها را تضمین می‌کنند. پیشرفت بانکداری بین المللی و سامان یافتن نظام پولی بین المللی تاثیر زیادی بر بکارگیری روش اعتبار اسنادی داشت. مهمترین دغدغه این روش کاهش ریسکهای خریدار و فروشنده و تسهیل تبادل پول بین طرفین میباشد. بطور کلی اعتبارات اسنادی مولود و نتیجه تضادی می باشد که ما بین منافع خریدار و فروشنده برقرار است اصولا هنگام عقد یک قرارداد فروش بین المللی از یک طرف خریدار مایل است کالای خریداری شده را در زمان معین و مقرر شده در قرارداد فیما بین صحیح و سالم دریافت داشته و از طرفی ترجیح می دهد قبل از انتقال مالکیت کالا به او و حمل آن قیمت آن را پرداخت ننماید از طرف دیگر فروشنده تمایل دارد مطمئن شود قبل از آنکه کالا از کنترل او خارج شود وجه آن را دریافت دارد که این تضاد منافع و عدم آشنایی خریدار و فروشنده با یکدیگر باعث آن شده که طرح با مکانیسمی به نام اعتبار اسنادی ایجاد گردد که با حفظ همزمان منافع خریدار و فروشنده تا حدودی ریسکهای طرفین را پوشش دهد.

ترتیبات اعتبار اسنادی معمولا تمایل فروشنده را از جهت دسترسی به وجه نقد و نظر واردکننده را از جهت تأمین اعتبار در بر دارد و این ابزار مالی منافع هر دو طرف را به طور مستقل در نظر می گیرد. اعتبار اسنادی یک شیوه متعادل جهانی و منحصر به فردی را برای دستیابی به یک تعهد قابل قبول بازرگانی ارائه می دهد که در آن پرداخت وجه در مقابل اسنادی که معرف کالاست و حق مالکیت بر کالا را منتقل می کند صورت می پذیرد. 

اصول پرداخت

شرایط پرداخت (Terms of Payment): در هر قراردادی، شرایط پرداخت مشخص می‌شود که توافق بین فروشنده و خریدار را تعیین می‌کند. این شرایط معمولاً در فاکتورها و اسناد تجاری ذکر می‌شود.

شرایط تحویل (Terms of Delivery): به توافقات بین خریدار و فروشنده در مورد زمان و مکان تحویل کالا اشاره دارد. این توافقات شامل مسئولیت‌ها و هزینه‌ها نیز می‌شود.

انکوترمز (Incoterms) انکوترمز شامل 11 قاعده است که به توافقات بین خریدار و فروشنده در مورد تحویل کالا و مسئولیت‌ها اشاره دارد. به عنوان مثال، در شرایط CFR (Cost and Freight)، فروشنده هزینه‌های حمل و نقل تا مقصد را پرداخت می‌کند، اما ریسک از یک نقطه مشخص به عهده خریدار می‌افتد.

مراحل فرآیند پرداخت

1. تولید و بسته‌بندی کالا: فروشنده کالا را تولید و بسته‌بندی می‌کند و سپس آن را به گمرک می‌برد.

2. تشریفات گمرکی: فروشنده باید تشریفات گمرکی را انجام دهد و هزینه‌های مربوطه را پرداخت کند. 3. حمل و نقل: پس از تأیید گمرکی، کالا به وسیله حمل و نقل منتقل می‌شود و بارنامه صادر می‌شود.

3. تشریفات گمرکی و تجارت بین‌الملل فرآیند گمرکی: کالا باید به مکانی برگردد که شرکت حمل اعلام کرده و مشخصات کانتینر باید ثبت شود. پس از تصفیه، قبض انبار و ترخیصیه به خریدار داده می‌شود و کالا در گمرک اظهار می‌شود.

تضمین‌های بانکی

ضمانت‌نامه بانکی (Performance Bank Guarantee):

این تضمین به خریدار اطمینان می‌دهد که فروشنده به تعهدات خود عمل خواهد کرد. اگر فروشنده به تعهدات خود عمل نکند، خریدار می‌تواند از این تضمین استفاده کند.

ضمانت‌نامه پیش‌پرداخت (Advance Payment Guarantee):

این تضمین به خریدار اطمینان می‌دهد که اگر پیش‌پرداختی انجام دهد، در صورت عدم ارسال کالا، مبلغ به او بازگردانده خواهد شد.فرآیند صادرات خریدار پس از پرداخت، مستندات را از فروشنده دریافت می‌کند و می‌تواند کالا را از گمرک ترخیص کند. این فرآیند شامل ارسال بارنامه و سایر مستندات به آدرس خریدار است. نکات مهم در مذاکرات در مذاکرات، خریدار باید اطمینان حاصل کند که فروشنده به تعهدات خود عمل می‌کند و از روش‌های مطمئن برای پرداخت استفاده کند. استفاده از روش‌های پیش‌پرداخت جزئی و اعتبار اسنادی می‌تواند به کاهش ریسک‌ها و افزایش اعتماد در معاملات کمک کند.

مشکلات و چالش‌ها

عدم صدور ضمانت‌نامه برای خریداران ایرانی: به دلیل تحریم‌های بانکی، خریداران ایرانی نمی‌توانند ضمانت‌نامه‌های بانکی را به راحتی دریافت کنند. این موضوع باعث می‌شود که خریداران در ریسک بیشتری قرار بگیرند.

سختی در دریافت ضمانت‌نامه: برای خریداران ایرانی، دریافت ضمانت‌نامه از بانک فروشنده به دلیل تحریم‌ها و عدم پذیرش بانک‌ها بسیار دشوار است.

نتیجه‌گیری

در نهایت، اهمیت استفاده از روش‌های پرداخت مطمئن و معتبر در تجارت بین‌الملل بر هیچ‌کس پوشیده نیست. با توجه به چالش‌های موجود، استفاده از روش‌هایی مانند اعتبار اسنادی و پیش‌پرداخت جزئی می‌تواند به کاهش ریسک‌ها و افزایش اعتماد در معاملات کمک کند.